Öğrenilmiş çaresizlik nedir? Neden olur? Nasıl çözülür ve yenilir? Psikoloji alanında sıkça karşılaşılan durumlardan bir tanesi öğrenilmiş çaresizlik sendromu.
Önce öğrenilmiş çaresizlik nedir ile başlayalım. Başımıza kötü veya zor bir durum geldiğinde, normal olarak onu çözmeye çalışırız. Elimizden geleni yaparak durumu düzeltmek için çaba sarf ederiz.
Ancak öğrenilmiş çaresizlik durumunda kişi, tekrar eden başarısız çözüm girişimlerinden sonra karşısına çıkan diğer konu veya durumlar üzerinde de hiçbir kontrole sahip olmadığını düşünür ve yeni bir başarısızlık korkusuyla kabullenişe geçer. Bu bir süre sonra bir yaşam şekli haline gelir ve kişi her şeyi kabullenmeye başlar.
Öğrenilmiş çaresizlik deneyi
Psikolog Martin Seligman ve Steven F. Maier, köpekler üzerinde deneyler yapıyorlardı. Bu köpekler belli bir sesi duyduktan sonra elektro şoka maruz kalacaklarını bilmekteydiler.
Tüm köpeklerin içinde bulunduğu alan, üzerlerinden atlayarak diğer tarafa geçebilecekleri kısa bir bariyerle ikiye bölünmüştü. Alanın bir tarafında yerden elektrik gelecekti, diğer taraf ise tamamen güvenliydi.
Daha önceden şartlı koşullanmaya bağlı olan köpekler, kolaylıkla üzerinden atlayabilecekleri bir bariyerin varlığını bilmelerine rağmen kaçmak için hiçbir çaba sarf etmedi.
Bunu fark eden araştırmacılar bir deney daha yaptılar ve öğrenilmiş çaresizlik deneyi ortaya çıktı.
1. gruptaki köpekler önce tüm vücutlarını saran bir kayışla bağlanıp serbest bırakıldılar. 2. gruptaki köpekler de yine kayışla bağlandılar fakat onlar için elektriği hissettiklerinde burunlarıyla dokunacakları bir kurtuluş düğmesi vardı. 3. gruptaki köpekler 2. gruptakiler gibi elektriğe maruz kalacaklardı ancak bu konuda yapabilecekleri bir şey yoktu. Elektrik tamamen rastgele ve kontrol edilemez şekilde veriliyordu.
Tüm köpekler alana bırakıldığında. 1. ve 2. gruptaki köpekler elektrik geldiği anda hemen bariyerin üzerinden atlayıp diğer tarafa geçebildiler. Ancak 3. gruptaki köpekler hiç bir tepki vermedi. Çünkü daha önceki deneyimlerinde öğrenilmiş çaresizlik geliştirmişlerdi.
Çünkü artık ne yaparlarsa yapsınlar elektrik şokundan kurtulamayacaklarına inanıyorlardı.
Öğrenilmiş çaresizlik neden olur?
Defalarca denenen şeylerden bir sonuç elde etmeyen kişi artık “bir şey yapsam da durum değişmiyor/değişmeyecek” diye düşünerek büyük bir çaresizlik içine girer. Ve benzer durumla veya durumlarla karşılaştığında bu sefer belirgin bir çözüm olsa dahi gerçekleştirme şevkini kendinde bulamaz.
Bu durumda büyük olasılıkla kişide kendine acımak da meydana gelebilir. Ki bu durum bir kısır döngüdür ve mutlaka kişinin bunu fark etmesi gerekir. Aksi halde tüm hayatına bir virüs gibi dağılacaktır.
Öğrenilmiş çaresizlik depresyon, anksiyete, fobiler, çekingenlik ve yalnızlık gibi durumları da beraberinde getirir. Özellikle panik atak gibi semptomlarda sıkça rastlanır. Bir kabulleniştir. Çaresizliği kabulleniş.
Öğrenilmiş çaresizlik nasıl yenilir? Nasıl geçer?
Öğrenilmiş çaresizlik sendromu, uzun süredir geliştirilmiş olsa dahi geçer ve çözülür. Kognitif davranış terapisi ile bu konuda oldukça büyük başarılar sağlanmaktadır.
Bazı kişilerde travma sonrası stres bozukluğu durumunda da yaşanan öğrenilmiş çaresizlik nasıl yenilir nasıl geçer denildiğinde, beynin işleyişiyle alakalı önemli bir bilgiyi göz önünde bulundurmamız gerekir.
O da şudur : Beyin kanıta dayalı çalışır. Öğrenilmiş çaresizliğe sebep olan olay da güçlü bir kanıt olduğu için veya kişi buna tüm varlığıyla inandığı için zaten sendrom gerçekleşmiştir. Şimdi tam tersi kanıtlarla durumu düzeltmek, konuyla ilgili ufak başarıları kutlamak ve kontrolün yeniden kişide olduğuna inanmak gerekir.
Ki öyledir. Ne yaşarsak yaşayalım, kontrol bizdedir. Bu noktada aklımıza ölüm gelebilir. Kontrol edemediğimiz bir durum olan ölüm, sevdiğimiz birinin başına gelmiş olabilir. Ve biz bu durumu kontrol edemeyeceğimiz veya edememiş olduğumuz için çaresiz hissedebiliriz.
Ancak kendi hayatımızın kontrolü bizim elimizdedir. Karşımıza çıkabilecek herhangi büyük veya küçük sorunu çözebilecek donanımı, bilgiyi, sağlığı kendimize sağlarsak üstesinden gelemeyeceğimiz bir durum olmadığını fark edebiliriz.
İnsan çok güçlü bir varlıktır. Çözüm için bazen farklı bir açıdan bakmak, hiç düşünmediğimiz bir şey yapmak gerekir. Terapistler bize bu farklı pencereleri açarlar. Bu yüzden bir uzmandan, bilirkişiden destek almak ve konu hakkında küçük adımlar atarak başarabileceğimize inanmak öğrenilmiş çaresizlik durumundan kurtulmamız için önemlidir.
Bir Cevap Yazın